Individualisme en participatie in het onderwijs

Jaar na jaar wordt het Vlaamse onderwijs als hoogstaand en zeer kwalitatief naar voor geschoven in rapporten van Europese onderzoeken. Vlaamse leerlingen scoren beter dan hun Europese leeftijdsgenoten op tal van vlakken; vooral op vlak van wiskunde en wetenschappen. Dat 80% van de Vlaamse jongeren notie heeft van een tweede taal onderstreept nog eens de kwaliteit van ons onderwijs. Echter; kunnen we kwaliteit van het onderwijs wel meten aan de hand van indicatoren die sterk gelinkt zijn aan de hoeveelheid kennis die leerlingen of studenten bezitten? Kennis is namelijk een gegeven dat enkel zijn waarde kan tonen wanneer het een praktische uitwerking krijgt. Dat 80% van de jongeren een tweede taal begrijpt toont aan dat de kennis goed wordt aangebracht, maar de vraag blijft natuurlijk hoeveel van de jongeren deze kennis praktisch gaan toepassen. Het is dan ook frappant dat het Vlaamse onderwijssyteem, toch een sociale instelling, nauwelijks getoetst wordt aan haar rol in de hedendaagse sociale technologie. Onderwijs is meer dan louter kennisoverdracht. Goed onderwijs besteedt ook veel aandacht aan de ontwikkeling van de kinderen tot vaardige, mondige, kritische en emotioneel intelligente burgers. Op basis van het idee dat de leerling centraal staat, zoekt een goede school naar passende methodes om elk kind, elke jongere op grond van zijn eigen mogelijkheden het optimale ontwikkelingsniveau te laten bereiken zonder dat dit enigszins zou leiden tot een algemene nivellering van het onderwijs. Onderwijs is er dus in de eerste plaats om leerlingen hun onafhankelijkheid te bewerkstelligen en hen in zekere vorm te emanciperen. Onderwijs vergroot de keuzemogelijkheden van het individu en laat hem daarin voor zichzelf de optimale route kiezen. Blijkt nu echter dat het hedendaagse Vlaamse onderwijs niet in staat is de vooropgestelde doelstellingen te bereiken en zich teveel fixeert op het opdringen van kennis. Het resultaat van deze aanpak leidt tot enkele problemen die ten nadele komen van de Vlaamse student en zijn samenleving. Enkele frappante voorbeelden kunnen dit duiden: zo moeten veel praktisch opgeleidden (technische en beroepsvorming) vaak nog ogenschijnlijk veel ervaring opdoen op de werkvloer indien ze hun job op een bepaald niveau willen kunnen uitoefenen. Het vertrouwen in pas-afgestudeerden is in Vlaanderen, en waarschijnlijk ook in andere regio’s of landen, zeer laag en dat is een probleem dat we het hedendaagse onderwijs kunnen aankaarten. Dat vele leerlingen ‘naar school gaan’ zien als een (noodzakelijk) kwaad legt een volgend probleem bloot; onderwijs de dag van vandaag is immers te weinig toegspitst op individuele interresses en voorwaarden. Misschien werp ik hier wel een, vanuit bepaalde inzichten, wankele stelling op maar ik ben er van overtuigd dat het huidige Vlaamse onderwijs zeer weinig positieve invloed uitoefent op de ontwikkeling van onze maatschappij en dat misschien zelfs kan worden aangenomen dat het in vele gevallen eerder een barrieré creërt dan een mogelijkheid. Daarmee haal ik hieronder enkele punten aan die ik noodzakelijk vindt om deze negatieve trend om te buigen.

1 Afstappen van het principe: ‘iedereen dezelfde kennis’
De huidige leerprogramma’s zijn te strak en te algemeen vormend opgevat. Daarmee wordt de eigenheid van de leerling tot op zekere hoogte ontkend. Beter wordt een systeem gehanteerd waarin de leerling een deel van zijn leerpakket zelf kan samenstellen. Dit zelfs al in het middelbare onderwijs, maar zeker en vast en in sterke mate in het hoger onderwijs. Zo’n mogelijkheid tot keuzevakken komt wel al voor maar nog te beperkt en enkel in universitaire opleidingen. Ook moet de mogelijkheid bestaan om binnen het onderwijs in contact te komen met meer alternatieve principes, waardoor de onderwezen leerstof niet overkomt als grote waarheid. De leerling moet daarmee gestimuleerd worden om zelf te beslissen wat hij als waarheid aanneemt of wat hij verwerpt.

2 Redeneren inplaats van blokken
Het huidige onderwijssysteem is nog te vaak opgevat als het van buiten blokken van de aangebracht leerstof. Dat het kennen van een bepaalde hoeveelheid algemene stof noodzakelijk is valt niet tegen te spreken. Maar dat daarnaast ruimte voor de leerling moet bestaan om over bepaalde zaken te redeneren is eveneens een noodzaak. Concreet betekent dat dat leerlingen meer in contact moeten komen met zelfstudie bvb door zelf een onderwerp te kiezen voor de studie (spreekbeurt, paper, examen over het gekozen onderwerp) en daarover een eigen mening te genereren. Velen vergeten dat de klasruimte niet noodzakelijk een subject-objectrelatie moet zijn maar ook een discussieplatform kan worden waar individuele meningen meetellen.

3 Quotatie verleggen van leervermogen naar creativiteit
Het goed kunnen ‘van buiten leren’ van iets is geen voorwaarde om later op de werkvloer goed te renderen. Nieuwe factoren als creativiteit en orginaliteit zijn dan weer wel factoren die bepaalde ontwikkelingen stimuleren en moeten dan ook als volwaardige quotatieniveau’s worden aanzien.

4 Het vervangen van irrelevante leerstof
In sommige opleidingen wordt leerstof geintegreerd die meestal weinig ter zake doet. Nemen we maar het voorbeeld van het onderwijzen van godsdienst. We laten de keuze van dat vak beter afhangen van de leerling of student zelf. Tergelijkertijd zien we dat bepaalde stof die belangrijk kan zijn voor maatschappelijke ontwikkelingen verzaakt wordt om te onderwijzen. Zo kunnen we verwijzen naar de gebrekkige politieke kennis van afgestudeerde studenten.

Verder zijn er nog tal van factoren die het niveau van het huidige onderwijs naar beneden halen. Denken we alleen al maar aan de gebrekkige organisatie van verscheidene scholen. Het staat buiten kijf dat er bepaalde structurele ingrepen noodzakelijk zijn. En dat vooral op vlak van de individuele voorwaarden van de student. De huidige vervreemding tussen het individu en zijn maatschappij kan wel eens zijn oorzaak vinden in de vervreemding tussen de student en zijn onderwijs. Participatie van de student is dus van het grootste belang, niet alleen voor maatschappelijke doelstellingen maar ook gewoon omdat studenten en leerlingen terug graag naar school zouden willen gaan…